นิทานเรื่องสั้นของท่านพุทธทาส เรื่อง สัตว์ ๔ เท้า เป็นคำสอนที่สะท้อนให้เราได้เห็นภาพเรื่องราวเปรียบเทียบ ในเรื่องของสัตว์ ๔ เท้า นิทานเรื่องสั้น ให้ข้อคิดและสติสอนใจดีๆ

นิทานเกิดขึ้น ในคืนเดือนมืด ฝนตกฟ้าร้องคึกคนองน่าสพึงกลัวเมื่อหลายหมื่นปีมาแล้ว พวกนก และ หนู ได้เกิดความสงสัย ไต่ถามกันขึ้นว่า พวกสัตว์สองขาตัวโตกว่าลิง ที่รู้จักเข้าอาศัยอยู่ตามถ้ำที่สบายๆ นั้น เกิดไปได้ความรู้ใหม่ ที่ไหนมา จึงได้ชอบ ทำอาการ หมอบหน้า รดพื้นดินนานๆ เสมอๆ ทุกๆ คราว ที่เกิดความกลัวขึ้น ส่วน สัตว์สี่เท้า ทั้งหลายยังคงไม่รู้ไม่ชี้ ต่อการทำเช่นนั้น และก็ไม่เห็นมีอะไร แปลกประหลาด เกิดขึ้น แก่พวกมันเลย
หนูแก่ตัวหนึ่งขอเวลาไปติดตามเรื่องนี้และตรึกตรองอยู่หลายวัน ในที่สุด ก็ได้มาแถลงในที่ประชุมแห่งสัตว์เล็กๆเหล่านั้นว่า

พวกสัตว์สองขา ที่อยู่ถ้ำ เหล่านั้น ได้มีความคิดงอกเงยออกไปว่ามีสิ่งลึกลับ ที่ใครๆ มองไม่เห็นตัว มีอำนาจ บันดาล สิ่งต่างๆ ให้เป็นไปได้ตามที่มันต้องการ ใครๆ ควรแสดงอาการยอมแพ้ต่อสิ่งที่มีอำนาจลึกลับนั้นเพื่อสิ่งนั้น จะได้พอใจและบันดาลอะไรๆให้เป็นไปแต่ในทางที่ไม่เป็นภัยแก่พวกเราในที่ ประชุม ได้เกิดมีคำถามกันขึ้นว่า เราจะเอาอย่างกันไหมเมื่อได้ถุ้งเถียงกันเป็นการใหญ่ ไม่ตกลงกันได้แล้ว ก็ได้ลงมติกันว่า ให้รอดูผลแห่งการกระทำ ของสัตว์สองขา เหล่านั้น และ ผลแห่งการไม่รู้ไม่ชี้ ของ สัตว์สี่ขาทั้งหลาย ไปให้รู้แน่นอนเสียก่อน แล้วจึงค่อย วินิจฉัย เด็ดขาดกันทีหลัง

และได้รอกัน เรื่อยมาจนถึง ยุคปรมาณูนี้ก็ยังไม่สามารถ จะวินิจฉัยว่าอย่างไรได้ พวกสัตว์สองขาที่มีวิวัฒนาการ มามากมายก็ยังคง ก้มหน้า ติดดินไปตามเคยมีผลเกิดเป็น ลัทธิ พิธีต่างๆ ขึ้นมากมายในโลก ส่วนสัตว์สี่ขาก็ยังเงยหน้า ไม่รู้ไม่ชี้ในสติปัญญา และความรู้อันใหม่นี้ไปตามเดิม ทุกประการโดยไม่มีผลอะไรเกิดขึ้นที่ผิดแปลกออกไป แม้แต่นิดเดียวพวกนกหนูเหล่านั้น ก็ยังไม่รู้ว่าจะวินิจฉัยกันอย่างไรถูกจนบัดนี้

เรื่องสั้น นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า:

มันเป็นการเหลือวิสัยของบรรดา พระภูมิหรือผีสาง เทวดา เทพารักษ์ เหล่านั้นที่จะลงโทษโดยบันดาลให้ สุนัข ที่เยี่ยวรด เสาศาล เป็นต้น เป็นอะไรไปได้แม้เพียงแต่โรคปัสสาวะขัดเจ็บปวดร้องครวญคราง หรือว่า จะรู้จักทำพวกเทวดากันเอง ให้มีความรู้เรื่องสุขภาพอนามัย รู้จักรังเกียจเยี่ยวสุนัขกันเสียบ้าง ก็หาไม่ แต่สำหรับ คนเรานั้นอย่าหาญไปเอาอย่าง สุนัข เข้าเป็นอันขาด จะทำให้เสียเปรียบ สัตว์สี่ขา ในข้อที่จะต้องกลายเป็น พวกย้อนหลัง ไปตั้งต้น วิ่งแข่ง ทางวัฒนธรรม กับสัตว์เหล่านั้นมาใหม่ ซึ่งเผลอเข้าก็จะเปลี้ยตกอยู่ ล้าหลัง พวกสัตว์สี่ขา เช่น สุนัข เป็นต้น เหล่านั้น ยิ่งขึ้นไปกว่าเดิมอีก โดยไม่ทันรู้ตัว แต่อย่างไรก็ตาม ในบัดนี้ ปัญหายังคงมี อยู่ว่า ใครกำลัง น่าสมเพชกว่าใคร โดยมีกำลังใจ เข้มแข็ง หรือ อ่อนแอกว่ากัน กล้าหาญ หรือ ขี้ขลาดกว่ากัน อวิชชาของใครงอกงามหนาขึ้นเรื่อยๆ หรือไม่มีที่สิ้นสุด และของใครยังอยู่แต่เพียงระดับเดิม

นิทานสอนใจ นิทานเรื่องสั้น คัดจากหนังสือ นิทานเซ็น มหรสพทางวิญญาณเพื่อจริยธรรม เล่าโดย.. ท่านพุทธทาสภิกขุ แห่งสวนโมกขพลาราม ณ หอประชุมคุรุสภา พุทธศักราช ๒๕๐๕ พิมพ์โดย ธรรมสภา