นิทานเรื่องสั้น ของท่านพุทธทาส เรื่องสัตว์ ๒ เท้า คติธรรมสอนใจ ในแง่ของตัณหา มานะทิฎฐิ อิจฉาริษยา ซึ่งเป็นฝีมือของมนุษย์เองนานาชนิดนั้น เป็นสิ่งที่พังทะลายได้ยากกว่า

วันหนึ่งเมื่อนานมาแล้ว มดแมลง ต่างๆ ประชุมปรึกษากันว่า พวกสัตว์สองขาตัวโตๆมหึมาเหล่าโน้น เขาคุยกันว่าเขาคิดของใหม่ขึ้นได้ เรียกว่า "ลัทธิต่างๆ" ทางวัฒนธรรม ทางศาสนา ทางการเมือง ฯลฯ สำหรับ ทำพวกเขาให้ได้รับประโยชน์ในการเกิดมา ในโลกนี้อย่างที่ สัตว์ทั้งหลายไม่เคยได้รับมาแต่ก่อน และเป็นเรื่องหนักไปในทางวิญญาณจิตใจ ยิ่งกว่าทางวัตถุ (แต่ก็ไม่พ้นที่จะหวังผลเป็นวัตถุ) จัดว่าเป็นของวิเศษแท้ มดง่ามแก่ ตัวหนึ่ง ตั้งข้อสงสัยว่า การสร้าง "ลัทธิ" ใหม่ๆ อะไรขึ้นนั้นยังสงสัยอยู่ว่า จะกลายเป็นการจำกัด ความเป็นอิสระของวิญญาณให้แคบเข้า ยิ่งขึ้นไปอีกหรือว่า จะเป็นการเปิด โล่งโถง ให้ถึงที่สุด ไม่มีอะไรที่เป็น คุกตะราง ทางวิญญาณกันจริงๆ ที่จริง เพียงแต่สัญชาตญาณ แห่งการกินอาหาร การทำที่อยู่อาศัย การสืบพันธุ์และการดิ้นรนต่อสู้ เพื่อความรอดอื่นๆก็เป็นคุกของวิญญาณมากพออยู่แล้ว เราต้องคอยสังเกตดูต่อไปก่อนว่า "ลัทธิ" นั้นๆ จะมีผลไปทางไหนกัน ก่อนแต่ที่พวกเราจะเอาอย่าง สัตว์สองขาเหล่านั้น

ยิ่งวันสัตว์สองขาเหล่านั้น ยิ่งรู้จักบัญญัติแต่งตั้ง "ลัทธิ" ต่างๆ ขึ้นถือรั้นมากขึ้น จนกระทั่งเกิดการแตก เป็นพวกและถือพวกจัดถือความเคยชินในสิ่ง ที่บรรพบุรุษของตน เคยสงวนเกิดเป็น สถาบันต่างๆ อันศักดิ์สิทธิ์ ไม่มีสัตว์สองขาตัวใดที่ถือว่า "ของจริง" นั้นเป็น "ของกลาง" ของสัตว์ทั้งปวง ไม่ว่าจะมีกี่ขา และทุกๆคน ควรจะเลื่อนตัวเองไปในทางสูงยิ่งขึ้นตามลำดับ ของจริงที่ไม่เป็น คุกตะรางโดยไม่ต้องรังเกียจ การเปลี่ยนลัทธิหรือนิกายและโดยไม่ต้อง กระดาก ในการที่จะเปลี่ยน แม้จาก "ศาสนา" ที่ต่ำมาเป็น "ศาสนา" ที่สูง หรือ ในระดับที่สูง ขึ้นไป แต่ในที่สุด "ลัทธิ" ต่างๆ เหล่านั้น ได้กลายเป็น คุกขัง วิญญาณขึ้นนานาชนิด จนหลีกไม่ไหวมดแมลงเหล่านั้น จึงยังคงสมัครใจ ที่จะอยู่ในคุกที่มีกำแพงโปร่ง และเพียงบางๆ ต่อไปตามเดิม

เรื่องสั้น นิทานเรื่องนี้สอนให้รู้ว่า:

คุกใหม่ที่มีกำแพงหนาทึบเป็นแก้ว เป็นเพชร หรือ เป็นสวรรค์วิมาน หรือ เป็นตัณหา มานะทิฎฐิ อิจฉาริษยา ซึ่งเป็นฝีมือของมนุษย์เองนานาชนิดนั้น เป็นสิ่งที่พังทะลายได้ยากกว่าคุกดั้งเดิม เหลือที่จะเปรียบกันได้ แต่ใครๆอย่าหาญทำการแหกคุกเป็นอันขาด จะขายหน้ามดแมลงเหล่านั้น ซึ่งกำลังภาคภูมิใจ อยู่ด้วยปัญหาว่า ใครกำลังอยู่ในคุกที่โปร่งสบายทำลายได้ง่ายกว่ากัน

นิทานสอนใจ นิทานเรื่องสั้น คัดจากหนังสือ นิทานเซ็น มหรสพทางวิญญาณเพื่อจริยธรรม เล่าโดย.. ท่านพุทธทาสภิกขุ แห่งสวนโมกขพลาราม ณ หอประชุมคุรุสภา พุทธศักราช ๒๕๐๕ พิมพ์โดย ธรรมสภา